Οι ναπολεόντειες φιλοδοξίες του Ερντογάν δεν είναι κάτι νέο. Μεγαλοπρεπές προεδρικό παλάτι, νέο διεθνές αεροδρόμιο, διαστημικό πρόγραμμα και τώρα μια διώρυγα του «Σουέζ»… α λα τούρκα. Πιεσμένος από την οικονομική αστάθεια, τον πληθωρισμό και τις δημοσκοπικές πιέσεις, ο Πρόεδρος της Τουρκίας ανέσυρε εκ νέου το σχέδιο για δημιουργία της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης. Η ιδέα δεν είναι καινούργια. Υπάρχει στη δημόσια ρητορική του, τουλάχιστον από το 2019 και το αρχικό πλάνο ήταν να έχει ήδη υλοποιηθεί το 60%, με ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2025 και κόστος 10 δισ. δολάρια.
Σήμερα, το καθεστώς διέλευσης από τα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων διέπεται από τη Συνθήκη του Μοντραί (1936), η οποία εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα για τα εμπορικά πλοία σε καιρό ειρήνης. Το ειδικό καθεστώς, που εισάγει η Συνθήκη και έχει υπογράψει η Ελλάδα μαζί με τις χώρες της Μαύρης Θάλασσας, επιτρέπει στην Τουρκία τη στρατιωτικοποίηση των Στενών και τη διέλευση πολεμικών πλοίων των χωρών της περιοχής, έπειτα από διακοίνωση στις τουρκικές αρχές. Σε ότι αφορά τα πλοία τρίτων χωρών (βλ. ΗΠΑ), η διέλευση είναι περιορισμένη και διέπεται από όρια στο μέγεθος τους και προηγούμενη συναίνεση της Τουρκίας.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η γειτονική χώρα με πρόσχημα την περιβαλλοντική επιβάρυνση, από τη ναυσιπλοΐα επιχειρεί να επιβάλλει νέους περιορισμούς στα Στενά. Στο μυαλό του Ερντογάν η Συνθήκη του Μοντραί, που συνυπέγραψαν οι υποστηρικτές του κοσμικού κράτους είναι υποχωρητική. Εμπλέκει τη χώρα σε μια σειρά από διεθνείς υποχρεώσεις, αλλά κυρίως της στερεί ένα κρίσιμο ρόλο. Με τη νέα Διώρυγα και την ταυτόχρονη αύξηση των περιβαλλοντικών περιορισμών στο Βόσπορο, ο Τούρκος Πρόεδρος ουσιαστικά «σκοτώνει» τη Συνθήκη. Οι δεδομένες μεγάλες καθυστερήσεις που θα υπάρξουν στη διέλευση των πλοίων από τη Μαύρη Θάλασσα, θα καταστήσουν μονόδρομο τη ναυσιπλοΐα μέσω της νέας Διώρυγας, γεγονός που θα προσφέρει στις τουρκικές αρχές δυνατότητα ελέγχου κάθε πλοίου, όπου η Συνθήκη του Μοντραί δεν έχει έρεισμα. Κατά συνέπεια, η Τουρκία αποκτά κυριαρχικό ρόλο και δικαιώματα επί της διέλευσης, αλλά και μια νέα και σημαντική πηγή εσόδων.
Η συζήτηση βέβαια για τη Διώρυγα δεν είναι τόσο απλή. Τυχόν έλεγχος της διέλευσης προς τη Μαύρη Θάλασσα θα ισχυροποιήσει σημαντικά την Τουρκία και θα της δώσει το δικαίωμα να επιτρέπει κατά το δοκούν τη διέλευση πολεμικών πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα. Αυτή η εξέλιξη δε χαροποιεί τη Ρωσία. Είναι χαρακτηριστικό, πως με την κατάσταση στα σύνορα Ρωσίας – Ουκρανίας να είναι τεταμένη, ήδη δύο αμερικανικά πλοία έχουν γνωστοποιήσει στις τουρκικές αρχές την πρόθεση τους να εισέλθουν στην περιοχή τις επόμενες εβδομάδες. Υπό την προοπτική παγίωσης μιας τέτοιας παρουσίας, το Κρεμλίνο έχει ξεκαθαρίσει πως δε συζητά εναλλακτική στη Συνθήκης του Μοντραί, καθώς ο βασικός μηχανισμός της δοκιμάστηκε και «απέδειξε την αποτελεσματικότητά του από την άποψη της διατήρησης της σταθερότητας, της κατοχύρωσης της ασφάλειας στην περιοχή, δοκιμάστηκε στο χρόνο». Τυχόν κατασκευή της Διώρυγας θα περιπλέξει τα δεδομένα, διότι αφενός ο Τ. Ερντογάν θα αποκτήσει τον έλεγχο της διέλευσης των πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα, από την άλλη όμως θα εξαλειφθούν οι σημερινοί περιορισμοί εισόδου των αμερικανικών πλοίων στο ρωσικό μαλακό υπογάστριο. Κι’ αυτό σίγουρα δεν αφήνει αδιάφορη την Ουάσινγκτον.