Η εξέλιξη του πολέμου στο Ναγκόρνο – Καραμπάχ στέλνει μια ηχηρή υπενθύμιση. Οι χώρες που δεν είναι σε θέση να υπερασπιστούν μόνες τον εαυτό τους, αργά ή γρήγορα θα υποστούν το δίκαιο του ισχυρού. Σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα, τα κράτη πρέπει από μόνα τους να μεριμνούν για την ασφάλειά τους. «Οι αφελείς ή απρόσεκτοι βλάπτονται και συχνά αποθνήσκουν», έχει σημειώσει ο Π.Ήφαιστος.
Η Ρωσία τιμώρησε την Αρμενία για τη δυτική της στροφή. Παρότι συνδεδεμένη με στρατιωτική συμμαχία με την Αρμενία, η Μόσχα έμεινε επιδεικτικά ουδέτερη. Οι συμβατικές τεχνολογικά αρμενικές Ένοπλες Δυνάμεις έδειχναν ανύμπορες απέναντι στα τουρκικά drones, ενώ τα πυραυλικά συστήματα των Αζέρων, έκοψαν το δρόμο στις αρμενικές ενισχύσεις. Η ταπεινωτική συνθηκολόγηση -μετά από μόλις έξι εβδομάδες- ήταν θέμα χρόνου.
Ο άξονας Ρωσίας – Τουρκίας είναι ενεργός. Συρία, Λιβύη, S-400, Καύκασος. Οι δύο χώρες φαίνεται πως έχουν ευθυγραμμισμένα συμφέροντα στην Κασπία και το Αζερμπαϊτζάν αποδείχτηκε η κατάλληλη “πλατφόρμα”. Τουρκόφωνη χώρα, προσδεδεμένη θρησκευτικά στο σιιτικό Ισλάμ, όπως το Ιράν. Πλέον, 1960 Ρώσοι στρατιώτες θα αναπτυχθούν για την τήρηση των όρων της συνθήκης, πλάι σε Τούρκους παρατηρητές.
Τα κενά εξουσίας στο διεθνές σύστημα καλύπτονται. Για σχεδόν 70 χρόνια, από το 1918 έως το 1988, η σοβιετική κυριαρχία στον Καύκασο είχε παγώσει τις διενέξεις Αρμενίων και Αζέρων. Η πτώση της ΕΣΣΔ, δημιούργησε κενό εξουσίας, το οποίο οδήγησε στον πόλεμο του 91′-94′. Η οπισθοχώρηση των ΗΠΑ, επί εποχής Τραμπ, δημιούργησε εκ νέου κενό εξουσίας, το οποίο Ρωσία και Τουρκία δεν άφησαν να πάει χαμένο. Ο χρόνος δε, που επιλέχθηκε, συμπίπτει με το τελευταίο παράθυρο ευκαιρίας πριν την αλλαγή ηγεσίας στις ΗΠΑ.
Η Δύση δεν εμφανίστηκε. Γαλλία και ΗΠΑ, ως μέλη του Minsk Group, του μηχανισμού επίλυσης της διένεξης, δεν ενεπλάκησαν ποτέ αποφασιστικά. Το Παρίσι έμεινε στη ρητορική στήριξη, ενώ η Ουάσινγκτον παρέμεινε βυθισμένη στην εσωστρέφεια των εκλογών.
Οι «παγωμένες» συγκρούσεις (κάποτε) ξεπαγώνουν. Οι αναλογίες με το ζήτημα της Κύπρου, δε μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι είναι αβάσιμες. Η Τουρκία παραμένει ένας απρόβλεπτος παίκτης στην περιοχή, πασχίζοντας για κυριαρχικό ρόλο στην ανατολική Μεσόγειο. Οι σχεδόν 9 εβδομάδες μέχρι την αλλαγή ηγεσίας στο Λευκό Οίκο και οι παλινωδίες που ενδεχομένως ακολουθήσουν μέχρι τότε, αφήνουν την περιοχή ευάλωτη σε εξελίξεις.
Τα μαθήματα για την Ελλάδα. Τρεις εβδομάδες πριν το ξέσπασμα του πολέμου, στις 4/9, ο Αζέρος Πρόεδρος επιφύλαξε ιταμή υποδοχή στο νέο Έλληνα πρέσβη, με αποτέλεσμα η Αθήνα να τον ανακαλέσει. Το χρονικό σημείο προκαλεί ερωτηματικά για τη σκοπιμότητα του Αλίγεφ. Σήμερα, η Ελλάδα παραμένει χωρίς κορυφαίο διπλωμάτη στο Μπακού, με τις σχέσεις των δύο χωρών στο ναδίρ λόγω της ακύρωσης της συμφωνίας πώλησης του ΔΕΣΦΑ από το ΣΥΡΙΖΑ και τις τριμερείς συναντήσεις Κοτζιά με την Αρμενία.
Μετά τη νικηφόρα εκστρατεία του 1991-1994, η Αρμενία επαναπαύθηκε στη συμμαχία με τη Ρωσία και την ύπαρξη ρωσικής βάσης στο έδαφος της. Δεν ανέπτυξε την οικονομία της και οι Ένοπλες Δυνάμεις έμειναν ανίσχυρες. Η επανάπαυση αυτή, αποδείχθηκε μοιραία. Την ίδια ώρα, το γειτονικό Αζερμπαϊτζάν, βασισμένο στα χρήματα από τους φυσικούς πόρους, αγόρασε σύγχρονα οπλικά συστήματα, απέκτησε χρήσιμο ρόλο για τη Μόσχα και περίμενε την κατάλληλη στιγμή για το status quo ante. Κάντε τώρα τις αναλογίες. Για αρχή, όπου “ante”, στη δική μας περίπτωση για τον Ερντογάν είναι η συνθήκη της Λωζάνης. Ουαί τοις ηττημένοις.