Την αυγή της 26ης Αυγούστου 1922, ο στρατός του Κεμάλ εξαπέλυσε την τελική επίθεση εναντίον των αποδιοργανωμένων ελληνικών δυνάμεων. Ήδη, στις 9 Σεπτεμβρίου, οι άτακτες ορδές έκαιγαν τη Σμύρνη. Μέσα σε ελάχιστο διάστημα, σχεδόν 1,5 εκατομμύριο Ορθόδοξοι Έλληνες – Οθωμανοί υπήκοοι εγκαταστάθηκαν στο βασίλειο της Ελλάδος, το οποίο μετρούσε λιγότερο από έναν αιώνα ζωής. Με ένα μοιραίο τρόπο, κι’ όχι μέσα από την εκπλήρωση της Μεγάλης Ιδέας, το ευρύτερο μέρος του Έθνους συγκεντρώθηκε βίαια υπό ενιαία κρατική στέγη. Κάθε άλλο όμως, παρά ρόδινη ήταν η υποδοχή. «(Δούλευε) πιο γρήγορα. Πιο γρήγορα. Άμα σε κυνηγούσαν οι Τούρκοι έτσι θα πήγαινες;». Αυτή την αντιμετώπιση περιγράφει ένας πρόσφυγας από τη Ν.Λάμψακο σ’ ένα από τα πιο χαρακτηριστικά βίντεο για την υποδοχή που επιφύλαξαν στους πρόσφυγες οι «ντόπιοι». “Ξυπόλητοι”. “Λεφούσια”. “Ξένοι”. Σχεδόν παντού ρατσισμός και μισαλλοδοξία έναντι ομογενών και ομόδοξων, που ήρθαν να προστεθούν σε μια ήδη βαθιά διχασμένη ελλαδική κοινωνία.
Το 2022 συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη (Μικρασιατική) Καταστροφή. Εκατό χρόνια από την εκδίωξη 1,5 εκατομμυρίου Ελλήνων από τις πατρογονικές τους εστίες, εξ’ αιτίας επιδιώξεων και λαθών της ελλαδικής πολιτικής ηγεσίας. Επιδιώξεων, που οι ίδιοι, ουδέποτε επεδίωξαν, ουδέποτε προκάλεσαν, όμως πλήρωσαν με το δικό τους αίμα και πόνο. Μπροστά σ’ αυτή τη μαύρη επέτειο, το ελληνικό κράτος έχει ιστορική ευκαιρία να διορθώσει μια ιστορική απρέπεια. Να μιλήσει ανοιχτά για το ρατσισμό και την ταπείνωση που υπέστησαν χιλιάδες Έλληνες της Μικράς Ασίας και να βοηθήσει τις νεότερες γενιές Ελλήνων να εκπαιδευτούν στη συμπερίληψη. Να καταλάβουν μέσα από την ίδια την ελληνική Ιστορία τι εκφράζει ο ελληνισμός και πως το να είναι κανείς ελληνικός προϋποθέτει να είναι άνθρωπος. Σχολείο σχολείο, γειτονιά γειτονιά, έχουμε μια μοναδική αφορμή να μιλήσουμε στις νεότερες γενιές, όχι μόνο για το πώς μας φέρθηκαν οι άλλοι, αλλά και για το πώς φερθήκαμε εμείς, οι ίδιοι οι Έλληνες, στους ομοεθνείς μας. Η Ιστορία άλλωστε έχει αποδείξει πως η καταγωγή και η θρησκεία πολύ μικρό ρόλο παίζουν στην αποδοχή. Το έζησαν αργότερα και οι Έλληνες της Β.Ηπείρου. Εάν θέλουμε συνεπώς να μιλήσουμε για το πραγματικό «τραυματικό αποτύπωμα στη συλλογική συνείδηση», δεν αρκεί να περιγράψουμε τον πόνο από την εκδίωξη των προσφύγων από τα σπίτια τους, αλλά και για την αντιμετώπιση, που είχαν από τους Ελλαδίτες. Κι’ αυτή είναι μια πραγματικότητα, που όσοι μεγαλώσαμε σε προσφυγικές γειτονιές, την κουβαλάμε μέσα από τις οικογενειακές μας ιστορίες.
Υπάρχει όμως κι’ ένας βαθύτερος λόγος που επιβάλλει μια τέτοια ενδοσκόπηση με αφορμή τη Μικρασιατική Καταστροφή. Σε μια εποχή, που οι ατελείωτες μεταναστευτικές ροές διαταράσσουν βίαια τις δυτικές κοινωνίες, οφείλουμε να διατηρήσουμε την ανθρωπιά μας. Αυτό δε σημαίνει πως δε θα προστατέψουμε τα σύνορα μας ή δε θα πρέπει να αντισταθούμε σε κάθε προσπάθεια κατάλυσης τους. Οφείλουμε όμως να παραμείνουμε άνθρωποι έναντι ανθρώπων, ιδιαίτερα τώρα που τα σημαντικότερα προβλήματα είναι παγκόσμια. Κλιματική αλλαγή, ανισότητα, αυταρχισμός. Είμαστε όλοι στην ίδια μοίρα, απέναντι σε καταστάσεις για τις οποίες έχουμε μικρό μερίδιο ευθύνης. Είναι μάλιστα ιστορική νομοτέλεια, πως σύντομα θα κληθούμε ξανά να δοκιμάσουμε τις αντοχές μας στην πίεση από τις μεταναστευτικές ροές. Κι’ αν θέλουμε να είμαστε προετοιμασμένοι, πρέπει να δούμε την αλήθεια κατάματα, έγκαιρα. ‘Άλλωστε, το Μικρασιατικό ήταν κι’ αυτό “Ζήτημα”, πριν εξελιχθεί σε «Καταστροφή».