Είναι ακριβώς 10 χρόνια από τότε που η ιδέα της “Fortress Europe” ήταν και πάλι στο προσκήνιο. Βασική σκέψη πίσω από το σχέδιο ήταν μια Ευρώπη που θα προστάτευε τα εξωτερικά της σύνορα. Θα αθρόιζε δυνάμεις και πόρους στην προσπάθεια αποτροπής της παράνομης μετανάστευσης και θα προστάτευε τα κεκτημένα των κοινωνιών της, από τη συνεχώς αυξανόμενη ροή ανθρώπων από τρίτες χώρες.
Η ιδέα επικρίθηκε σκληρά. Η πλέον αποτυχημένη Ευρωπαϊκή Επιτροπή “Μπαρόσο” την αποτίναξε με βδελυγμία από πάνω της και η φράση κατέληξε σχεδόν συνώνυμο προσβολής. Για σχεδόν 2.5 δεκαετίες, η ιδέα των ανοιχτών κοινωνιών και του οράματος της ενσωμάτωσης κέρδισαν έδαφος και μονοπώλησαν δεκάδες προοίμια αποφάσεων και άρθρων.
Το πρόβλημα μπήκε αποτελεσματικά κάτω από το χαλί.
Όσο καλύτερη γίνονταν η ζωή μας στην Ευρώπη όμως, τόσο περισσότερο θα γίνονταν μαγνήτης. Οι ροές εκτινάχθηκαν, αυξάνονται συνεχώς μέχρι και σήμερα και δεν υπάρχει κανένας πιθανός λόγος που θα τις κάνει να σταματήσουν. Αν μπορείς να πηδήσεις ένα φράχτη ή να μπεις σε μια πλαστική βάρκα για μερικά ναυτικά μίλια για να κάνεις τη ζωή σου καλύτερη, θα το κάνεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη σημερινή εργαλειοποίηση της απελπισίας.
Σε μια εποχή, που στις ζωές των πολιτών της Δύσης, το αίσθημα της ιδιοκτησίας είναι στο ζενίθ του και άνθρωποι σκοτώνουν για ένα iphone, τοπικές κοινωνίες στην Ελλάδα καλούνται προσαρμοστούν βίαια σε μια πραγματικότητα για την οποία δεν ήταν προετοιμασμένες και οργίζονται με την αδιαφορία της «Ευρώπης».
Δύο λεπτά όμως. Από ποιον έχουμε απαιτήσεις;
Σήμερα, 63 χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης, ελάχιστα βήματα έχουν γίνει προς την πολιτική ενοποίηση. Δεν υπάρχουν κοινές δομές Άμυνας και Ασφάλειας, ενώ δεν υφίστανται καν κοινή Εξωτερική Πολιτική. Η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει πρωτίστως μια οικονομική ένωση, ως τέτοια έχει πετύχει και ως τέτοια οφείλουμε να την αντιμετωπίζουμε. Τα 27 κράτη της Ε.Ε., ουδέποτε ομονόησαν να μοιραστούν τους μετανάστες, να δημιουργήσουν ευρωστρατό ή να απεμπολήσουν την αυτονομία της εξωτερικής πολιτικής τους. Είναι άλλο πράγμα οι ιδεαλισμοί πολιτικών, που νομίζουν πως θα καταφέρουν να αλλάξουν τον κόσμο ή οι καιροσκοπισμοί άλλων που ρίχνοντας την ευθύνη στις «απρόσωπες» Βρυξέλλες προσπαθούν να καλύψουν τις δικές τους ατολμίες και άλλο πράγμα τα εθνικά συμφέροντα κάθε χώρας.
Η Ευρώπη δε μας γέλασε ποτέ.
Αν δεν αφήσουμε τις ψευδαισθήσεις στην άκρη, ο κόσμος θα συνεχίζει να μη βγάζει κανένα νόημα και να μας εξοργίζει. Η αφήγηση για ένα «δίκαιο διαμοιρασμό των μεταναστών σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης» είναι επικίνδυνη. Και είναι επικίνδυνη διότι είναι ανέφικτη και οδηγεί σε ακινησία και εφησυχασμό. Δεν έχει καμία ρεαλιστική βάση, για πολιτικούς, αλλά και για απτούς λόγους και ποτέ δεν πρόκειται να βρει. Ποτέ καμία εκλεγμένη Κυβέρνηση δεν θα αναλάβει ένα κόστος για μια απειλή, που η ίδια δεν αντιμετωπίζει άμεσα. Ούτε η Αυστρία, ούτε η Ολλανδία, ούτε η Τσεχία θα τα βάλουν με τους πολίτες τους επειδή η Χίος δε χωράει άλλους μετανάστες. Και οφείλουμε να το συνειδητοποιήσουμε έγκαιρα αυτό και να αποδοκιμάσουμε όλους εκείνους που αντί για δύσκολες αλήθειες προτάσσουν ουτοπίες.
Ποια είναι η λύση στο μεταναστευτικό;
Δεν υπάρχει μία λύση. Ούτε οι ροές θα σταματήσουν άμεσα. Ο τρόπος ζωής μας και οι περισσότερες ευκαιρίες είναι μαγνήτης για τους απελπισμένους, που βλέπουν στα κινητά τους τις «λαμπερές» ζωές μας. Είναι ανθρώπινο, κάποιος που νιώθει ότι τα έχει χάσει όλα, να ρισκάρει τη ζωή του για να φτάσει σε ένα τόπο που τουλάχιστον μπορεί να ελπίζει.
Σε ένα ιδεατό σενάριο, η Ευρωπαϊκή Ένωση -αν τα κράτη μέλη της αποφασίσουν πως επιθυμούν από κοινού να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα- οφείλει να αντιγράψει τις πολιτικές των ΗΠΑ και της Αυστραλίας στο μεταναστευτικό. Διασυνοριακή φύλαξη, αποτροπή, επιλεγμένη χορήγηση βίζας, προαναχωρησιακά κέντρα και απελάσεις. Αν δεν υψώσουμε εμείς ορθολογικά τείχνη, τότε θα τα υψώσουν άλλοι βίαια για μας.
Και επιπλέον, απαιτούνται προσπάθειες για βελτίωση της κατάστασης στις χώρες προέλευσης αυτών των ανθρώπων. Αν κι’ αυτό είναι ένα πολύ αισιόδοξο σενάριο, σχεδόν ουτοπικό.
Κι’ οι ουτοπίες είναι επικίνδυνες.