Ήμουν αρκετά μικρός αλλά θυμάμαι ξεκάθαρα στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας τους γονείς μου να στοκάρουν γάλατα ΝΟΥΝΟΥ, μέσα στα χαρακτηριστικά χαρτονένια τους κιβώτια. Γιατί; Τι κοινό μπορεί να είχαμε εμείς με μια εμπόλεμη ζώνη; Κι’ όμως είχαμε, μάλλον. Το φόβο.
Οι άνθρωποι που στοκάρουν αγαθά, δημιουργούν μια ψευδαίσθηση ελέγχου της κατάστασης. Ικανοποιούν ένα συναίσθημα πληρότητας και ετοιμότητας έναντι κάθε κινδύνου. Σε μια κατάσταση μη κανονικότητας προσπαθούν να μειώσουν τις αβεβαιότητες κ αποδείξουν στον εαυτό τους, πως εκείνοι είναι έτοιμοι ότι κ να γίνει.
Αν υπήρχε δε, ένα παγκόσμιο σύμβολο αβεβαιότητας για ότι ξημερώνει, τότε αυτό θα είχε το σχήμα ενός χαρτιού τουαλέτας.
Σύμφωνα με τη συμπεριφορική επιστήμη, ο άνθρωπος αισθάνεται μεγαλύτερη ζημιά αν χάσει ένα 10ευρώ, από την αντίστοιχη ικανοποίηση που θα απολάμβανε αν είχε βρει ένα χαρτονόμισμα των ίσης αξίας (loss aversion). Υποσυνείδητα προτιμούμε να υπερφορτωθούμε αχρείαστα αντικείμενα, παρά να υπάρξει η στιγμή που θα νιώσουμε μια έλλειψη, την οποία θα μπορούσαμε να είχαμε αποφύγει.
Στις μεγάλες καταστροφές, οι πολίτες πανικοβάλλονται για μερικές στιγμές, αλλά κυρίως θλίβονται για τις συνέπειες τους. Σε περιόδους σαν κ αυτή που βιώνουμε, η αβεβαιότητα κυριαρχεί. Ως “Black swan” χαρακτηρίζουν οι οικονομολόγοι τα εξαιρετικά απίθανα γεγονότα, εκείνα που είναι αδύνατον να προβλέψεις ότι θα συμβούν, πως θα εξελιχθούν και πόσες αλλαγές θα προκαλέσουν. Και τώρα για μια τέτοια περίπτωση μιλούν.
Σε τέτοιες περιστάσεις, οι πολίτες γίνονται καθημερινά δέκτες πληροφοριών κ διαδικασιών που αδυνατούν να κατανοήσουν. Η επιστημονική βάση είναι περίπλοκη, βλέπουν παντού συνομωσίες, οι πηγές φαντάζουν αναξιόπιστες κ οι κίνδυνοι υπερβολικοί.
Μέσα σε ένα τόσο ασταθές πληροφοριακά περιβάλλον, καλούνται οι άνθρωποι να λάβουν ορθολογικές αποφάσεις. Και προφανώς στην αρχή αποτυγχάνουν. Άλλοι φορούν ότι μάσκες βρουν, άλλοι αγοράζουν άπειρα χαρτιά τουαλέτας ή αλεύρι.
Ο νέος κοροναϊός φοβίζει επειδή συμβολίζει το άγνωστο. Κατά συνέπεια, παρατηρείται μια έξαρση ανορθολογισμού, η οποία είναι μεταδοτική και πολλές φορές αυτό δημιουργεί προβλήματα. Αγαθά κ φάρμακα στερούνται από ανθρώπους, που έχουν πραγματικά ανάγκη.
Ο Δαρβίνος εξήγησε στο έργο του, πως αυτοί που επιβιώνουν σε βάθος χρόνου, δεν είναι οι δυνατότεροι ή οι εξυπνότεροι. Είναι εκείνοι, που θα αποδειχθούν περισσότερο προσαρμοστικοί στις αλλαγές. Και μάλλον δεν είχε άδικο. Όταν μιλάμε για κοινωνίες όμως, απαιτείται και κάτι παραπάνω. Ηγεσία.
Ένα κρίσιμο χαρακτηριστικό των κυβερνήσεων, είναι το πως λειτουργούν σε στιγμές όπως αυτές. Μετά από σχεδόν ένα μήνα άπειρης δημοσιογραφικής κάλυψης της κρισιμότητας της κατάστασης με τον COVID-19, οι πολίτες δείχνουν να καταλαβαίνουν ότι κάτι σοβαρό συμβαίνει.
Αυτή η σοβαρότητα της αντιμετώπισης, είναι που θα οδηγήσει σταδιακά όχι μόνο στην έξοδο από τον κίνδυνο, αλλά κ στη μείωση του ανορθολογισμού.