“Φίλε, θα σου είμαι ειλικρινής. Είμαι εδώ, επειδή ανήκω σε πολιτικό κόμμα, όμως πολλές φορές μου τη σπάει. Υπάρχουν άνθρωποι εκεί πέρα που δεν έχουν καμία επαφή με όσα ζούμε. Εγώ είμαι γραφίστας, δε φοράω έτσι και αλλιώς κοστούμια, όμως κάθομαι συχνά δίπλα σε άλλους τύπους με ακριβά κοστούμια που μιλούν για start ups και social media campaigns, έχουν καλά αμάξια και χαλάνε σε μια νύχτα όσα παίρνω εγώ σε μια βδομάδα.
Την ίδια ώρα, ο αδερφός μου εκεί έξω δουλεύει για 350 ευρώ στην Uber. Το πουκάμισο του είναι φθαρμένο και φοράει πουλόβερ από πάνω για να μη φαίνεται. Πως είναι δυνατόν λοιπόν να μη θυμώνει μαζί τους όταν τους βλέπει στην τηλεόραση; Και θυμώνει και μαζί μου, που ασχολούμαι με όλους αυτούς. Αλλά πως θα γίνει… Αν δεν ανακατευθούμε μερικοί συνηθισμένοι άνθρωποι με την πολιτική, όλο αυτό θα συνεχίσει να είναι εις βάρος μας”.
Θα μπορούσα να το είχα γράψει εγώ, όμως ο Bogdan είναι Ρουμάνος, 26 ετών. Κάθονταν σχεδόν επί τέσσερις ημέρες παραδίπλα μου στο ευρωπαϊκό ινστιτούτο νέων ηγετών του International Republican Institute και ένα βράδυ ξεσπάθωσε. Αν μπορούμε να πούμε πως υπάρχουν millenials άλλωστε, όλοι κάπως έτσι σκεφτόμαστε.
Είμαστε η πρώτη «επιλεγμένη γενιά».
Η γενιά της τεχνητής γονιμοποίησης, που γουστάρει το ethnic φαγητό, αθλείται από μόδα, είναι περισσότερο ανεκτική στη διαφορετικότητα και η ψυχολογική της κατάσταση φιλτράρεται μέσα από τα social media. Μια γενιά που μεγάλωσε έχοντας γύρω της ένα σύστημα που της έλεγε πόσο «καλύτερη» από τις προηγούμενες είναι, που έμαθε να αγαπάει υπερβολικά τον εαυτό της από τις selfies και που πέρασε τον περισσότερο χρόνο από κάθε άλλη, στα πανεπιστήμια.
Είμαστε όμως και η πρώτη γενιά που πλήρωσε για τις σπουδές της. Που νιώθει διαγενεακά αδικημένη, που το 1/3 της δουλεύει σε άλλο αντικείμενο αυτό που σπούδασε και προφανώς δεν πληρώνεται όσο το role model Mark Zukerberg. Μεγαλώσαμε ως μια γενιά πολύ καλή για να αποτύχει, κι’ όμως νωρίς καταλάβαμε πως υπάρχει και η αποτυχία στη ζωή. Και αυτό δημιουργεί άγχος. Πολύ άγχος. Και στο τέλος, αυτό γίνεται μίσος για το σύστημα, για τη γενιά των γονιών μας και συνήθως οδηγεί και σε ψυχικά νοσήματα.
Μιλώντας με άλλους 19 συνομηλίκους μου από τη νότια και την ανατολική Ευρώπη, κατάλαβα πως η ατζέντα είναι σχεδόν παντού η ίδια. Από τη μία το μέλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης και από την άλλη, το παρόν του δράματος των προσφύγων και αλλά και των Ευρωπαίων μεταναστών που αναζητούν μια καλύτερη εργασία. Κι’ όταν αυτή η πραγματικότητα συναντά τις κάλπες δοκιμάζει τις αντοχές της στο λαϊκισμό. Μερικές φορές γεννά χίμαιρες, μερικές φορές όχι.
Κόντρα στο ρεύμα, ο Em.Macron κέρδισε τις γαλλικές εκλογές ως πρωταθλητής της «δημιουργικής τάξης» των startuppers. Αντίστοιχα, οι Ισπανοί Ciudadanos διεκδικούν να γίνουν η βασική έκφραση μιας ανάλογης φιλελεύθερης εκδοχής που θα κυβερνήσει την ιβηρική χώρα. Η άλλη όψη όμως, δεν είναι το ίδιο ενθαρρυντική.
Γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί, δάσκαλοι, τεχνίτες… επαγγελματίες που για χρόνια απολάμβαναν κύρος και καλές αμοιβές, στις μέρες μας νιώθουν ότι μια κατεστημένη τάξη, τους κλέβει το μέλλον. Νιώθουν πως η «δημιουργική τάξη» των νέων ψηφιακών – δημιουργικών επαγγελμάτων που ζητά συνεχώς λιγότερο κράτος, προωθεί τεχνολογικές καινοτομίες -δυσνόητες στους πολλούς- και ολοένα μικρότερο δίχτυ κοινωνικής προστασίας, απειλεί ευθέως τις δικές τους ζωές.
Και αντίστοιχος είναι ο φόβος και παρακάτω. Αυτοί που κάποτε αποτελούσαν την εργατική τάξη και είχαν ως στόχο τα παιδιά τους να ζήσουν καλύτερα, σήμερα βλέπουν θέσεις εργασίας να χάνονται, την εξάρτηση από τα επιδόματα να αυξάνεται και τις κρατικές υπηρεσίες στην περιοχή τους να συρρικνώνονται στο όνομα της λιτότητας. Ακόμη και τα καφέ γίνονται πια μικρότερα, εις το όνομα ενός νέου μοντέλου επιχειρηματικότητας. Για σκεφθείτε το: Κάποιος που του στερούν δουλειές, κοινωνική πρόνοια αλλά και κοινωνική ζωή, πως περιμένουμε να αντιδράσει;
Ριζοσπαστικοποιείται.
Αντιδρά εναντίον όσων θεωρεί υπευθύνους, στοχοποιεί τις ελίτ, αντιτίθεται σε κάθε μεταρρύθμιση που δεν καταλαβαίνει. Αποκηρύσσει τον ορθολογισμό και την ορθότητα και ελπίζει σε πολιτικούς όπως ο D.Trump στις ΗΠΑ, η M. Le Pen στη Γαλλία, ο Grillo στην Ιταλία, ο Α.Τσίπρας στην Ελλάδα αλλά και ο Β. Όρμπαν στην Τσεχία. Με τη διαφορά πως ο τελευταίος ήδη από το 2011 φωνάζει πως το «κοινωνικό συμβόλαιο έχει σπάσει» και τους πολίτες απασχολούν άλλα ζητήματα, από αυτά που συζητούν οι πολιτικές ελίτ.
Είναι κάτι παραπάνω από διακριτό, πως υπό την απειλή ενός αγχωτικού μέλλοντος, ζούμε την επιστροφή των identity politics. Σήμερα, που η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική πρόοδος κατέστησαν την καθημερινότητα ολοένα και πιο εξαρτημένη από ένα ευρύ, πολύπλοκο σύνολο δεξιοτήτων, που είναι προφανές πως η πλειοψηφία του κόσμου δε μπορεί να επιτύχει και αυτό την αγχώνει.
Για τους ταξιτζήδες για παράδειγμα, η Beat, το POS και η αξιολόγηση τους ταυτίζονται με τη συρρίκνωση των εισοδημάτων τους. Δεδομένα λοιπόν, θα μισήσουν κάθε μεταρρύθμιση και κάθε πολιτικό που θα πάει προς αυτή την κατεύθυνση. Όλοι; Όχι όλοι. Αλλά αν προσθέσει κανείς και αυτούς που σπούδαζαν για χρόνια και εργάζονται δίχως να το θέλουν ως οδηγοί ταξί για παράδειγμα, τότε ο αριθμός των θυμωμένων έναντι του όποιου «κατεστημένου» θεωρεί κανείς, μεγαλώνει απειλητικά.
Οι ηγέτες της επόμενης ημέρας
Το ζητούμενο για τους ηγέτες της επόμενης ημέρας, είναι πως όλο αυτό το αποσυντεθειμένο παζλ συναισθημάτων και αγωνιών, θα μπορέσει να ενωθεί ξανά με τρόπο που θα λειτουργεί υπέρ της Δημοκρατίας. Η Δημοκρατία είναι άλλωστε το τελευταίο ανάχωμα της εποχής μας, σε μια εποχή που όλα δείχνουν να οδηγούν προς πιο αυταρχικές – μακροχρόνιες ηγεσίες και σε αναστολή θεμελιωδών κοινωνικών διεκδικήσεων.
Η απάντηση όμως στο γιατί φτάσαμε ως εδώ, για μένα είναι ξεκάθαρη. Ξεμείναμε από ιδέες. Πολιτική όμως, σημαίνει ιδέες και όραμα. Όταν αυτά εκλείπουν, τότε οι κοινωνίες παρακμάζουν, οι λαϊκιστές ευδοκιμούν και ασχολούμαστε με την οικονομία, τις περικοπές συντάξεων και τη λιτότητα. Σ’ αυτό το πλαίσιο, τα παραδοσιακά κόμματα της Ευρώπης, απέτυχαν και σήμερα δοκιμάζονται. Δυο δεδομένα υπάρχουν για το μέλλον τους. Είτε θα επιλέξουν το δύσκολο δρόμο να επανεφεύρουν τον εαυτό τους μέσα από νέες προοδευτικές πολιτικές, διαφανείς διαδικασίες και νέο πολιτικό προσωπικό, όπως προσπαθεί να πετύχει η ΝΔ του Κ.Μητσοτάκη… Είτε σύντομα θα καταστραφούν όπως οι Γάλλοι σοσιαλιστές και ρεπουμπλικανοί, το Forza Italia του Berlusconi κ.α.
Σήμερα λοιπόν, με τη μεσαία τάξη -όπως αυτή ορίζεται στα παλιά λεξικά- να αισθάνεται παραγκωνισμένη, πρέπει να βρούμε το κουράγιο και να επιστρέψουμε στην αναζήτηση νέων ιδεών για τη γειτονιά μας, το Δήμο ή την Πατρίδα μας. Αν δεν το κάνουμε, φοβάμαι πως το ζήτημα δε θα είναι απλά αν κάποιοι συζητούν για την Τεχνητή Νοημοσύνη και κάποιοι άλλοι για τα κύματα μετανάστευσης στο Αιγαίο. Αλλά οι διαφορές θα είναι πιο ζοφερές και θα αγγίζουν την ίδια τη Δημοκρατία και την Ελευθερία…
